معرفی و راهنمایی اسطوخودوس
اسطوخودوس گیاهی گلدار از جنس Lavandula و خانواده نعنائیان میباشد. این گیاه چند ساله و همیشه سبز است و بومی مدیترانه غربی و کوه های شمال اسپانیا میباشد. این درختچه معطر به طور معمول ارتفاع 30 الی 60 سانتیمتری دارد ولی به ارتفاع 1 تا 2 متر نیز میتواند برسد. اسطوخودوس 15 تا20 سال در یک مکان باقی می ماند. این گیاه دارای سیستم ریشه ی طویل است که می تواند از عمق 3 تا 4 متری آب را جذب کند. برگ های همیشه سبز و نیزه ای شکل آن 2 تا 6 سانتی متر طول و 4 تا 6 میلی متر عرض دارند و به رنگ سبز تیره است که دارای کرک های فراوانی هستند و به همین دلیل به رنگ خاکستری تا نقره ای دیده می شوند.
اسطوخودوس دارای ساقههای متعدد چوبی شده در قاعده میباشد و گلهای صورتی ارغوانی و آبی رنگ آن در رأس ساقهها ظاهر می شوند. این گیاه در سالهای اخیر به ایران وارد شده است. گلهای این گیاه جاذب زنبور عسل بوده و عسل مرغوبی از آن تولید میشود و میوه اسطوخودوس از نوع فندقه می باشد که به رنگ قهوه ای تیره دیده می شود. وزن هزار دانه اش 85/0 تا 1/1 گرم است.
نیازها
خاک
اسطوخودوس در خاکهای سبک شنی ودر ارتفاعات 1700 متری از سطح دریا به صورت خودرو می روید این گیاه بسیار کم توقع میباشد و در خاکهای فقیر و آهکی و کم آب بخوبی رشد میکند. در خاکهایی با pH بیشتر از 7، آهکی و سنگین (رسی) خوب رشد میکند. همچنین این گیاه به نماتد مقاوم میباشد. باید توجه داشت که این گیاه به شوری آب نیز تا حدی مقاوم است و میتوان آن را در نقاطی که دارای تشعشع شدید آفتاب است مانند حاشیه آسفالتها کشت نمود.
نور
اسطوخودوس از گیاهان مناطق خشک ونیمه خشک است ودر طول رویش به نور زیاد و هوای گرم ورطوبت کم نیاز دارد
دما
اگر چه درجه حرارتهای زیر15 تا20 در جه را تحمل می کند ولی در فصل بهار هنگام رویش شاخ وبرگ به سرما حساس است(عدم کشت در مناطق گود وسرد)
رطوبت
رطوبت زیاد برای اسطوخودوس مناسب نیست وآبیاری زیاد سبب کاهش چشمگیر اسانس به مقدار 20تا50 درصد می شود.
خواص درمانی
این گیاه در درمان بیماریهای عصبی، استرسها، خستگی های روحی و سردردها مفید است. در درمان تیک عصبی بکار میرود. از جمله خواص دیگر آن ضد عفونی کننده خوبی میباشد. بعنوان بخور و درمان زکام و سرماخوردگی و بیماریهای ریوی استفاده میشود. در درمان سینوزیت بهمراه گیاه مرزنجوش یا بومادران بعنوان بخور استفاده میشود. یک مشت از هر کدام با 2 لیوان آب جوش بخور داده شود. بوعلی سینا به این گیاه لقب جاروی دُماغ (فکر) داده است. برای رفع کم خوابی در قدیم یک مشت از برگ این گیاه را زیر بالش میگذاشتند.
فرآوری اسطوخودوس : اسانس اسطوخودوس فرانسوی از تقطیر سرشاخه های گل دار با بخار آب حاصل می گردد. اگر این عمل در محل برداشت محصول صورت بگیرد، بازده ی بیشتری خواهد داشت. برگ ها و گل های این گیاه دارای 5/0 تا 5/1 اسانس، کومارین، فلاونوئید، استرول و تانن هستند.
اسانس این گیاه دارای خواصی چون آنتی باکتریال قوی، آرام بخش و موثر در درمان رماتیسم است. اسانس این گیاه بطور بسیار گسترده در فرآورده های آرایشی و بهداشتی کاربرد دارد.کلمه lavand به معنای تمیز کننده و شوینده است چون مردم اروپا از آن برای شستن بدن خود استفاده می کردنداسطوخودوس را باید با گیاهانی به تناوب کشت کرد که سبب گسترش علف های هرز نشوند . ذرت، گیاه مناسبی برای تناوب با اسطوخودوس است.
بیماری های و درمان
اسطوخودوس در زمینهای تهی از مواد غذایی رشد می کند اما در سطوح وسیع باید زمینهای غنی وحاصلخیز وجود داشته باشد . در فصل پاییز هنگام آماده سازی زمین ،35تا50 تن در هکتار کود دامی کاملا پوسیده 70تا80 کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر و100 تا120 کیلوگرم در هکتار اکسید پتاس به خاک داده می شود. ر فصل بهار واوایل فصل رویش 70تا 80کیلوگرم کود ازت به صورت سرک به زمین داده می شود. هر سال در فصل پاییز60تا100 کیلوگرم در هکتار ازت،50تا60 کیلوگرم در هکتار اکسید فسفرو80تا120 کیلوگرم در هکتار اکسید پتاس به زمین داده می شود. استفاده از ازت پس از برداشت اولین محصول مناسب نیست وباعث کاهش مقاومت به سرما می شود.
علف کش مرکازین به مقدار 5 کیلودر هکتار وسینبار به مقدار8تا10 کیلوگرم در هکتار استفاده می شود. البته مخلوط دوعلف کش مرکازین(5 کیلوگرم) وسینبار(2 کیلو گرم) اثر بهتری دارد.
کاشت و تکثیر
این گیاه بوسیله بذر، قلمه و خوابانیدن تکثیر میشود. بایستی توجه داشت که بهترین روش تکثیر این گیاه قلمه است. بدین طریق که در فصل پائیز از سرشاخههای اسطوخودوس قلمه تهیه کرده و در طول پائیز و زمستان آنرا در ماسه کاشته و در گلخانه نگهداری می کنند. معمولاً 3 تا 4 ماه قلمهها ریشهدار میشوند و در اوایل بهار قلمهها را در زمین اصلی به فاصله 60 تا 80 سانتیمتر میکارند. زمین مورد نظر برای کاشت اسطوخودوس را در پائیز شخم عمیق زده و حدود 10 تن در هکتار کود حیوانی همراه کودهای فسفر و پتاسیم به خاک اضافه میکنند.
چنانچه قلمههای اسطوخودوس در بهار از گیاه مادری تهیه شود و سپس در ماسه کاشته شود ، میتوان قلمههای ریشهدار را در فصل پائیز اقدام به کشت در زمین اصلی نمود. برای ریشهدار کردن قلمههای اسطوخودوس و یا هر گیاه دیگری میتوان از هورمون اکسین استفاده کرد.
نکات دیگر
با توجه به اینکه اسطوخودوس گیاهی چند ساله است در سال اول رشد این گیاه کند است. برای تولید گیاهی با فرم مناسب لازم است که عملیات هرس در پائیز سال اول و سال دوم انجام شود تا از رشد طولی گیاه جلوگیری شود. بعد از هرس باید قد گیاه 15 تا 20 سانتیمتر شود (سال اول) در سال دوم به فرم نیمکره باید هرس شود و ارتفاع 20 تا 25 سانتیمتر و پهنا از هر طرف 15 تا 20 سانتیمتر شود. در سال اول رشد کند است در سالهای بعد سریع خواهد شد، بطوری که در سال پنجم از هر بوته اسطوخودوس 500 گرم برگ خشک تولید خواهد شد. قسمت مورد استفاده این گیاه سرشاخههای گلدار آنست و بهترین زمان برداشت هنگامی است که گلها روی گیاه ظاهر میشوند. (اوایل تیر تا اواسط مرداد)
جالب است بدانید
برای برداشت محصول از اره استفاده کرده و گیاه را هرس میکنند و سرشاخه ها را در سایه خشک میکنند. این گیاه تا 20 سال در زمین اصلی باقی میماند. بنابراین توجه به شرایط خاک قبل از ایجاد مزرعه اسطوخودوس الزامی است. از آفات مهم اسطوخودوس حشرهای به نام سوفورونیا هیومرلا است که لارو این حشره سبب نابودی پایههای اسطوخودوس میشود که برای مبارزه با آن از صابونهای نیکوتیندار استفاده میشود. فواصل کشت در اسطوخودوس حدود یک متر در یک متر است و تعداد آن 10000 تا 12000 بوته در هکتار است.