کوکداما (توپ خزه)

همه چیز در رابطه با کوکداما

کوکداما (Kokedama) یا توپ خزه‌ در واقع نوعی بونسای تغییرشکل یافته است که تاریخچه کوکداما و ساخت آن به قرن هفدهم میلادی و کشور ژاپن برمی گردد. “کوکه” در زبان ژاپنی به معنای خزه و “داما” به معنای توپ است. ژاپنی ها با پوشاندن ریشه ی گیاهان مناسب کوکداما با گِل مخصوص و خزه و بستن نخ به دور آن، گلدان کروی شکل یا کوکداما می سازند. ظاهر این گلدان طبیعی، جالب و متفاوت است و می توانید با استفاده از آن، جلوه ی تازه ای به منزل‌تان بدهید. همچنین می توانید با آویزان کردن چند کوکداما در گوشه ای از خانه یک باغ معلق ژاپنی برای خودتان درست کنید. برای دانستن تاریخچه کوکداما با گلمون همراه باشید.

کوکداما چیست؟

شکل اولیه‌ی کوکداما درخت بونسای کوچکی است که در کاسه‌ای دست‌ساز و ساده قرار دارد و ایده‌ی اصلی آن به مکتب ژاپنی زیبایی‌شناسی به نام وابی‌سابی (Wabi Sabi) برمی گردد که به کامل نبودن طبیعت و زیبایی طبیعی آن اشاره می کند. ویژگی‌های اصلی مکتب وابی سابی، سادگی، زمینی‌بودن، نامرتبی و معمولی بودن است. کوکداما در واقع بازتابی از اصول “وابی سابی” است و تاکید زیادی بر نشان دادن زیبایی گیاه دارد تا گلدان. برای همین کوکداما گلدان ندارد.

در زمان قدیم قسمتی از ریشه ی بونسای را از خاک بیرون می گذاشتند تا بخشی از زیبایی ریشه ها را هم نشان دهند. با گذشت زمان خزه هم به روی ریشه ها اضافه شد و به جای استفاده از درختان کوچک، از گیاهان خانگی و بوته ها استفاده شد و کم کم به گیاه کوکداما تبدیل شد.

امروزه بسیاری از مردم از کوکداما به دلیل شکل متفاوتش و اشغال نکردن فضای زیاد استقبال زیادی کرده اند.
کوکداما را می توانید در صفحات تخت سنگی (مانند بشقاب) یا کاسه هایی با ارتفاع کم، ظرف‌های تزیینی یا یک بشقاب کوچک زیبا بگذارید یا اگر جایی برای گذاشتن آن ندارید، می توانید آن را به راحتی آویزان کنید. که زیبایی خاصی را ایجاد می کند. حال که با تاریخچه کوکداما آشنا شدید لازم است بندانید که چه گیاهانی را می تواند کوکداما کرد و در توپ خزه قرار داد.

گیاهان مناسب برای کوکداما

برای کوکداما می توانید تقریبا همه نوع گیاه از ارکیده گرفته تا گیاهان دارویی و آپارتمانی را استفاده کنید.

در رابطه با گیاهان مناسب توصیه می کنیم با توجه به کمتر بودن رطوبت ایران نسبت به کشور ژاپن، گیاهی با شرایط محیطی منزل تان هماهنگ باشد را برای کوکداما انتخاب کنید که نیازهایشان مطابق با شرایط نوری، میزان رطوبت و دمای خانه تان باشد تا ماندگاری بیشتری داشته باشند.گیاهانی مثل پتوس(Pothos)، برگ انجیری (Philodendron)، اسپاتی فیلوم (PeaceLily)، قاشقی ( Radiator plants)، برگ انجیری (Swiss cheese plant) و دراسنا (Dracaena) برای کوکداماهای خانگی بسیار مناسب اند. ما در گُل سِتان گیاهان مناسب برای آب و هوای ایران را انتخاب می کنیم که نسبت به آب و هوای ایران مقاوم تر هست.

گیاهانی مثل پتوس(Pothos)، برگ انجیری (Philodendron)، اسپاتی فیلوم (PeaceLily)، قاشقی ( Radiator plants)، برگ انجیری (Swiss cheese plant) و دراسنا (Dracaena) برای کوکداماهای خانگی بسیار مناسب اند.

انتخاب گیاهان مقاوم برای کوکداما

به عنوان راهنمای کلی می گوییم که بهتر است گیاهی را انتخاب کنید که نور متوسط لازم داشته باشد و لازم نباشد آن را مدت زیادی در مقابل نور خورشید قرار دهید زیرا گرمای خورشید باعث خشک شدن رطوبت کوکداما می شود و رنگ آن را به مرور زمان قهوه ای می کند.

پیشنهاد می کنیم از کاکتوس و ساکولنت در کوکداما استفاده نکنید. زیرا خاک مناسب این گیاهان خاک شنی است و در صورت استفاده در کوکداما، نمی توان آن را به راحتی شکل داد چون میزان چسبندگی آن کم است. هم چنین خزه ی کوکداما هم رطوبت بیش از اندازه ای را به گیاه تحمیل می کند که باعث گندیدن آن می شود. در صورت استفاده از کاکتوس و ساکولنت، میزان و دفعات آبیاری را کم تر کنید.
بهتر است برای شروع کار از گیاهان گل دار و حساس به شرایط محیط استفاده نکنید.

کوکداما را می توان با گیاهان چوبی مثل درختان کوچک هم ساخت و در فضای باز نگه داری کرد اما نگهداری از کوکداما در فضای باز کمی دشوار است چون فرآیند تبخیر آب در کوکداما سریع تر اتفاق می افتد درحالی که لازم است رطوبت کوکداما همیشه حفظ شود.

کوکداما معمولا با الیاف های متفاوتی مثل کنف، نخ در رنگهای متفاوت پیچیده می شود که جلوه های متفاوتی را پیدا می کند.

کوکداما هم نوعی گلدان طبیعی است و نکات مراقبتی مخصوص به خودش را دارد. با دانستن این نکته‌ها و رعایت آنها، کوکدامای شما طراوت و تازگی خود را حفظ خواهد کرد و زینب بخش محیط شما خواهد بود.

اولین قدم در مراقبت از کوکداما، شناخت کلی آن است. کوکداما توپ خزه‌ای است که از خاک بونسای یا کوکوپیت و خزه ی ورقه ای درست شده و ریشه ی گیاه در وسط آن قرار گرفته است و از هیچ نوع گلدانی چه سفالی و چه پلاستیکی در آن استفاده نشده است.

روش آب دادن به کوکداما

کوکداما به آبیاری هفتگی و مرتب نیاز دارد و وقتی که روی آن خشک شده، و سبک شده است یا برگ های گیاه پژمرده شده اند وقت آبیاری فرا رسیده است. البته بزرگی و نوع گیاه و مقدار نور و دمای محیط هم بر زمان آبیاری تاثیر دارند.

کوکداما در فصل های تابستان و بهار نیاز به آب بیش تری دارد ولی در نیمه‌ی دوم سال آب کمتری می‌خواهد.

بهترین روش آبیاری کوکداما، گذاشتن آن در ظرف آب به مدت حداقل ۵ دقیقه است. به نحوی که خود گیاه داخل آب نرود است.

مهم ترین نکته در نگهداری کوکداما حفظ رطوبت نسبی آن است.

روزانه کوکداما را با اسپری آب، آب پاشی کنید. بهتر است این کار را درهنگام صبح انجام دهید. می توانید برای تنظیم رطوبت هوای محیط از دستگاه بخور سرد هم استفاده کنید. روی گلبرگ های و گیاه آب نپاشید.

اگر نشانه های زیر را در کوکداما دیدید، بدانید آبیاری آن بیش از حد معمول بوده است و باید کمتر آب دهید:

سیاه شدن ساقه های گیاه از پایین

زرد شدن و ریختن برگ ها

نرمی بیش از اندازه خاک

نشانه های آبیاری کم تر از حد معمول کوکداما به شکل زیر هستند:

قهوه ای شدن برگ ها یا خشک شدن نوک برگ ها

پژمرده شدن گیاه

نور مناسب برای کوکداما

مقدار نور مورد نیاز برای نگهداری کوکداما به نوع گیاهی بستگی دارد که در آن کاشته شده. پس شرایط نوری متناسب با گیاه کوکداما را فراهم کنید.

مثلا گیاهان نوردوست را پشت پنجره آویزان کنید اما دقت کنید نور مستقیم خورشید به آن نتابد و در ساعاتی که نور مستقیم وجود دارد، پرده نازکی جلوی پنجره بکشید.

برای اطلاع از نور مورد نیاز گیاه خود، روش نگهداری گیاه داخل کوکدامای خود را در اینترنت سرچ کنید.

یادتان باشد که تمام گیاهان به نور احتیاج دارند اما مقدار آن برای هر نوع گیاه متفاوت است. نورغیرمستقیم را خیلی از گیاهان دوست دارند. چون نور مستقیم خورشید اغلب باعث سوختگی برگ ها  و خشک شدن سریع کوکداما می شود.

گیاهانی را که به نور کم تری احتیاج دارند روی میز کار یا در فضای داخل اتاق بگذارید.

کود رسانی یا غذای کوکداما

کوکداما در چندماه اول نیاز به غذا ندارد چون خاک آن مواد مغذی کافی را در خود دارد اما بعد از چهارماه لازم است که ماهی یک بار به کوکداما کود بدهید.

برای غذارسانی به کوکداما از کود مایع استفاده کنید و حتما به مقدار آن توجه کنید. معمولا نصف مقداری که روی بسته بندی کود نوشته است، برای کوکداما کافی است.

کود گیاه را در آب حل کنید و در زمان آبیاری معمول در آب گیاه ریخته و به گیاه بدهید. می توانید آن را به صورت اسپری و به صورت مرتب هم به کوکداما بپاشید.

مقدار کودی که به گیاه می دهید بستگی به این دارد که می خواهید گیاه تان چقدر رشد کند. مقدار آن می تواند  از دوبار در سال تا هفته‌ای یک بار متغیر باشد.

فصل  بهار و تابستان بهترین زمان برای کودرسانی هستند. همیشه زیاد کود دادن بهتر نیست، گاهی باعث سوختن گیاه می شود . پس سعی کنید مطابق با نوع کود، به اندازه لازم به گیاه کود دهید.